Czy kiedykolwiek jest za późno na terapię uzależnień?

Czy kiedykolwiek pomyślałeś, że dla Ciebie jest już za późno? Być może od lat zmagasz się z nałogiem, a głos w Twojej głowie powtarza: „Trudno, stracone szanse, stracone lata – teraz to już nic się nie zmieni”. Czujesz ciężar tych doświadczeń i zastanawiasz się, czy terapia uzależnień ma w ogóle sens w Twoim przypadku. Pozwól, że opowiem Ci historię, która powtarzała się w moim gabinecie setki razy i zawsze zaskakiwała tak samo: historię o tym, jak ludzie odzyskują życie, nawet gdy wydaje im się, że jest na to za późno.

Jako terapeuta uzależnień z kilkunastoletnim doświadczeniem, wielokrotnie słyszałem te słowa: „Mam już swoje lata, proszę pana, na mnie to już chyba za późno”. Za każdym razem, gdy to słyszę, odpowiadam z pełnym przekonaniem: dopóki żyjesz, dopóty jest nadzieja. Widziałem ludzi po dwudziestce i po sześćdziesiątce, którzy podjęli terapię uzależnień i dokonali niewiarygodnych zmian. Ten artykuł jest właśnie o tym – o nadziei, faktach i mitach, emocjach i decyzjach, które prowadzą do wolności od nałogu, niezależnie od wieku czy stażu w uzależnieniu.

Czy naprawdę jest za późno? (Wątpliwości i nadzieje)

„Zbyt wiele lat piłem, moje życie jest w ruinie, nie ma już dla mnie ratunku” – brzmi znajomo? Takie myśli targają wieloma osobami uwikłanymi w uzależnienie. Towarzyszy im wstyd, poczucie winy i głęboki smutek. Rozumiem to – nałóg potrafi zawładnąć całym życiem, zniszczyć relacje, zdrowie, marzenia. Gdy spoglądasz wstecz na stracone szanse, naturalne jest zwątpić, czy coś da się jeszcze naprawić.

Ale wyobraź sobie, że stoisz o świcie na skraju lasu, w którym błądziłeś przez długie lata. Za Tobą noc i ciemność, ale przed Tobą powoli rozjaśnia się horyzont. Czy zawrócisz z powrotem w mrok, mówiąc sobie, że światło już nie jest dla Ciebie? Czy raczej zrobisz krok naprzód, ku nowemu dniu? Terapia uzależnień jest właśnie takim krokiem ku światłu – drogą wyjścia z gęstwiny nałogu. Niezależnie od tego, ile czasu spędziłeś w mroku, droga w stronę światła zawsze istnieje.

W praktyce widziałem osoby, które zaczynały terapię mając 20 lat, i takie, które przychodziły po pomoc mając lat 70. Paradoksalnie, czasem właśnie te starsze osoby były najbardziej zmotywowane – mówiły: „Chcę jeszcze zaznać normalnego życia, nim będzie za późno”. Każda z nich początkowo się bała, każda miała wątpliwości. Jednak nadzieja okazała się silniejsza niż strach.

Terapia uzależnień działa w każdym wieku

Prawdą jest, że młody organizm szybciej się regeneruje, a mózg nastolatka ma większą plastyczność. Nie oznacza to jednak, że dorosły czy starszy człowiek nie może odzyskać zdrowia i trzeźwości. Terapia uzależnień przynosi efekty bez względu na metrykę – warunkiem jest gotowość do zmiany i skorzystania ze wsparcia.

Z badań i mojego doświadczenia wynika jasno: mózg człowieka zachowuje zdolność do zmiany przez całe życie. Proces nauki nowych nawyków i wygaszania starych połączeń nerwowych zachodzi nawet u osób w bardzo zaawansowanym wieku. Neuroplastyczność nie znika po trzydziestce czy pięćdziesiątce – co najwyżej działa nieco wolniej. Oznacza to, że zmiana na poziomie mózgu jest możliwa zawsze, gdy podejmiesz działanie. (Szerzej o zdumiewających zdolnościach regeneracyjnych mózgu pisałem w artykule Chemia trzeźwości, zachęcam do zerknięcia).

Co więcej, starsi pacjenci często wnoszą do terapii jedyną w swoim rodzaju życiową mądrość. Mają za sobą doświadczenia, które mogą stać się paliwem do zmiany. Często słyszę: „Moje wnuki, moja córka – dla nich chcę przestać pić”. Ta późna motywacja potrafi być niezwykle silna i głęboka. W połączeniu z profesjonalnym wsparciem terapeutycznym daje efekty, które nieraz zaskakują samego pacjenta.

Dowody na skuteczność bez względu na wiek

Nie wierzysz? Przytoczę tu odrobinę faktów. Według danych z USA, w ciągu ostatniej dekady liczba osób po 55. roku życia podejmujących terapię odwykową znacząco wzrosła. Udział takich seniorów wśród wszystkich pacjentów uzależnionych wzrósł z 5% do 12%​ (seniorliving.org)

. To olbrzymi wzrost, który pokazuje dwie rzeczy: po pierwsze, problem uzależnienia dotyka także starszych, ale po drugie – co najważniejsze – coraz więcej z nich szuka pomocy i skutecznie z niej korzysta. Nigdy nie jest za późno, by zrobić ten krok. Jak podkreślają eksperci, „to nigdy nie jest za późno, by przestać nadużywać substancji i rozpocząć leczenie” (ncbi.nlm.nih.gov.) Innymi słowy – zawsze jest szansa na poprawę.

Najczęstsze mity: dlaczego obawiamy się, że jest za późno?

Wokół terapii uzależnień narosło wiele mitów i błędnych przekonań. Rozprawmy się z tymi, które najczęściej słyszę od pacjentów wahających się, czy podjąć leczenie:

• „Mam za dużo lat na zmiany” – W rzeczywistości zmiana jest możliwa w każdym wieku. Mówi się, że „starych drzew się nie przesadza”, ale ludzie to nie drzewa – uczymy się i adaptujemy do końca życia. Znam osobiście 70-latków, którzy po latach nałogu rozpoczęli nowe, trzeźwe życie.
• „Za długo to trwało, nic mi już nie pomoże” – Niezależnie od stażu w nałogu, profesjonalna terapia pomaga przerwać destrukcyjny cykl. Nawet jeśli walczysz z uzależnieniem 30 lat, to wciąż możesz nauczyć się funkcjonować bez substancji. Każdy dzień trzeźwości wzmacnia nowe nawyki, a osłabia te stare, uzależnieniowe.
• „Już tyle próbowałem i nic z tego nie wyszło” – Wielu moich pacjentów ma za sobą kilka podejść do rzucenia nałogu. Każda porażka boli i podkopuje wiarę w sukces. Pamiętaj jednak, że nawrót to nie koniec drogi, lecz element procesu zdrowienia. Czasem potrzeba kilku prób, by zrozumieć własne mechanizmy i znaleźć właściwą drogę. Ważne, by się nie poddawać.
• „Straciłem wszystko, nie mam po co zdrowieć” – Uzależnienie potrafi zabrać wiele: relacje, pracę, zdrowie. Ale dopóki żyjesz, masz dla kogo i dla czego żyć – przede wszystkim dla siebie. Terapia pomoże Ci odzyskać sens życia i stopniowo naprawiać to, co da się naprawić (a uwierz, że często da się bardzo wiele). Wielu ludzi, którzy było na „dnie”, dziś odbudowuje więzi z bliskimi i cieszy się drobnymi radościami dnia codziennego.

Wszystkie te obawy są zrozumiałe – rodzi je lęk przed zmianą i nieznanym. Nałóg przez lata był „towarzyszem” życia, choć destrukcyjnym, to jednak dobrze znanym. Wkraczanie na drogę trzeźwości oznacza pożegnanie tego, co znajome (substancji, rytuałów picia/ćpania) i zmierzenie się z nową rzeczywistością na trzeźwo. To naturalne, że budzi to lęk. Terapia jest jednak po to, by przeprowadzić Cię przez ten lęk bezpiecznie, krok po kroku.

Historie z mojej praktyki: nigdy nie jest za późno na zmianę

Pozwól, że opowiem Ci o kilku osobach (imiona zmieniłem dla zachowania ich prywatności), które dowodzą, że nigdy nie jest za późno na terapię uzależnień i wyjście na prostą.

Historia Jana – nowy początek po 30 latach alkoholizmu

Jan miał 55 lat, gdy trafił do mojego gabinetu. Pił odkąd pamięta – mocny alkohol towarzyszył mu przez całe dorosłe życie, zniszczył jego małżeństwo, relacje z dziećmi i zdrowie. Kiedy usiadł na fotelu, pierwszy raz w życiu był trzeźwy od dwóch tygodni (wcześniej detoks szpitalny). Spojrzał na mnie i powiedział: „Pewnie pan myśli, że to bez sensu, że przyszedł taki dziadek po rozum do głowy”. W jego głosie była gorycz i wstyd.

Zaczęliśmy rozmawiać o tym, co go sprowadziło. Okazało się, że tydzień wcześniej Jan po pijanemu upadł i złamał sobie żebro. Ból był tak silny, że musiał wezwać pogotowie. Ta sytuacja go otrzeźwiła – „leżałem na podłodze i pomyślałem, że tak skończę życie, samotny i pijany, jeśli nic nie zmienię” – opowiadał. Na terapii krok po kroku Jan uczył się żyć od nowa: jak radzić sobie z głodem alkoholowym, jak unikać wyzwalaczy picia, jak odbudować zaufanie córek. Nie było łatwo – przyszedł kryzys, gdy zachorował jego przyjaciel od kieliszka, a on sam czuł pokusę sięgnięcia po butelkę, by „zagłuszyć” strach. Przetrwał jednak ten moment, dzięki wsparciu terapeutycznemu i grupie AA, do której go zachęciłem. Dzisiaj, po 2 latach trzeźwości, Jan mówi: „Żałuję tylko jednego – że tak późno czekałem z pójściem na terapię. Ale lepiej późno niż wcale. Wreszcie żyję.”

Historia Anny – odzyskane życie w wieku 62 lat

Anna przez długie lata była „niewidzialną” alkoholiczką. Co to znaczy? Miała pracę, rodzinę, uśmiech na twarzy na spotkaniach towarzyskich – a jednak od ponad 20 lat codziennie piła butelkę wina w czterech ścianach własnego domu. Nikt, poza najbliższym mężem, nie wiedział o jej problemie. „Na zewnątrz byłam tą miłą panią Anią, a wewnątrz umierałam z poczucia winy i samotności” – wyznała podczas jednego z pierwszych spotkań. Miała 62 lata i czuła się śmiertelnie zmęczona życiem w kłamstwie. Bała się jednak, że „już za późno, że charakteru się nie zmienia po sześćdziesiątce”.

Wspólnie pracowaliśmy nad tym, by Anna przestała postrzegać siebie przez pryzmat wstydu. Uczyła się asertywnie mówić „nie” swoim głosom głodu alkoholowego, odkrywała na nowo małe radości: poranną jazdę na rowerze, malowanie akwarelami (pasję z młodości). Powoli wracał jej blask w oku, skóra nabrała zdrowszego kolorytu, a uśmiech stał się szczery. Po roku terapii i abstynencji Anna powiedziała coś, co zapamiętam na zawsze: „Tyle lat żyłam w piwnicy, że zapomniałam, jak wygląda słońce. Dziś grzeje mnie ono każdego dnia i dziwię się, że tak długo się przed nim chowałam.” Nigdy nie zapomnę jej promiennej twarzy, gdy to mówiła. Żyje dziś pełnią życia, pogodzona z rodziną, aktywna w swoim klubie seniora.

Historia Kamila – uwolnienie od narkotyków

Na koniec historia z nieco innej beczki – o narkotykach. Kamil zaczął brać amfetaminę na studiach. Terapia uzależnień? „Kiedyś na pewno, ale jeszcze nie teraz” – powtarzał sobie przez całe dwie dekady, coraz głębiej brnąc w nałóg. W wieku 45 lat był już wrakiem człowieka: wyniszczony fizycznie, bez pracy, z długami, odwróciła się od niego rodzina. Doszedł do tzw. dna, choć on sam uważał, że „przekopał się już na drugą stronę dna”. Po kolejnej przedawkowanej dawce trafił na OIOM, a potem na oddział terapii uzależnień, gdzie spotkaliśmy się na zajęciach grupowych. Pamiętam jego cyniczny uśmieszek, gdy mówił: „Panie terapeuto, niech pan takich bajek nie opowiada, że coś ze mnie będzie”. Został jednak na terapii, początkowo z przymusu. Powoli, tydzień po tygodniu, pancerz cynizmu zaczął pękać. Kamil zaczął mówić o swoim bólu, żalu do ojca, o tym jak nienawidzi siebie za to, co zrobił żonie i dzieciom. W tym bólu zaczęła kiełkować motywacja: „może jeszcze odzyskam zaufanie syna?”.

Dziś, trzy lata od tamtego czasu, Kamil nie bierze żadnych narkotyków, pracuje w osiedlowym sklepiku i wynajmuje malutką kawalerkę. Czy jego życie to bajka? Nie, to nie hollywoodzki film – żyje skromnie, ale godnie. Co sobotę spotyka się z synem na ping-ponga i lody. „Wiem, że wiele straciłem” – powiedział mi niedawno – „ale te chwile, gdy śmiejemy się z synem przy stole do ping-ponga są warte więcej niż cała tamta śmierdząca forsą i dragami przeszłość.” Kamil jest dowodem, że nawet gdy wydaje Ci się, że przekroczyłeś punkt bez powrotu, zawsze możesz zawrócić.

Poczytaj inne historie.

Co daje terapia uzależnień (niezależnie od wieku)?

Jeśli wciąż zastanawiasz się, czy warto podjąć terapię uzależnień, oto kilka konkretnych rzeczy, które możesz zyskać dzięki terapii – bez względu na to, czy masz 20 czy 60 lat:

• Bezpieczeństwo i zrozumienie: Terapia zapewnia Ci bezpieczne miejsce, gdzie możesz szczerze opowiedzieć o swoim problemie bez lęku przed oceną. Terapeuta wysłucha Cię ze zrozumieniem i empatią. Wreszcie nie musisz udawać ani się wstydzić – nazywasz rzeczy po imieniu i od tego zaczyna się uzdrowienie.
• Plan wyjścia z nałogu: Wspólnie z terapeutą opracujesz konkretny plan działania: jak unikać pokus, co robić w chwili kryzysu, jak zmienić swoje codzienne nawyki. To jak mapa drogowa prowadząca Cię przez kolejne etapy zdrowienia.
• Wsparcie w trudnościach: Nawroty i kryzysy mogą się zdarzyć – terapia wyposaży Cię w narzędzia, by sobie z nimi radzić. Nauczysz się rozpoznawać sygnały ostrzegawcze (np. gorszy nastrój, głód substancji) i reagować, zanim pokusa przejmie kontrolę. Nie będziesz z tym sam.
• Praca nad przyczynami uzależnienia: Czasem nałóg to wierzchołek góry lodowej, a pod spodem kryją się rany emocjonalne, traumy, depresja lub pustka, którą zalewałeś alkoholem czy narkotykiem. Terapia pomoże dotrzeć do źródeł problemu i uleczyć je, żebyś nie musiał już „leczyć” się sam trucizną.
• Poprawa zdrowia i relacji: Każdy tydzień bez sięgania po substancję to zysk dla Twojego ciała: regeneruje się mózg (wraca naturalna gospodarka dopaminą i serotoniną), poprawia się praca serca, wątroby, układu nerwowego. Zaczynasz też trzeźwo patrzeć na swoje relacje z bliskimi – terapia często obejmuje odbudowywanie komunikacji, uczenie się wyrażania emocji i przywracanie zaufania w rodzinie.
• Odzyskanie poczucia wartości i nadziei: Największą zmianą, jaką widzę u moich pacjentów, jest powrót wiary w siebie. Z osoby załamanej, przekonanej o swojej beznadziejności, krok po kroku wyłania się człowiek, który z podniesioną głową mówi: „dam radę”. Wraca uśmiech, chęć do działania, pojawiają się plany na przyszłość. To bezcenne.

Powyższe korzyści nie są zarezerwowane dla młodych. Każdy może ich doświadczyć, jeśli tylko otworzy się na pomoc.

Nigdy nie jest za późno – podsumowanie i kilka słów otuchy

Na pytanie zawarte w tytule: „Czy jest za późno na terapię uzależnień?” odpowiedź brzmi: nie, nigdy nie jest za późno. Dopóki bije w nas serce i pracuje mózg, dopóty mamy zdolność zmiany, uczenia się i naprawiania błędów. Każdy dzień życia to szansa, by skręcić w inną drogę. Niezależnie od tego, czy masz 19 czy 79 lat, możesz podjąć decyzję, która odmieni resztę Twoich dni.

Pamiętam słowa jednego z moich pacjentów: „Dopóki mam oddech, mam wybór”. Ty też masz ten wybór – możesz nadal żyć w sidłach uzależnienia albo spróbować z nich uwolnić. Oczywiście, że zmiana wymaga wysiłku i odwagi. Ale spójrz raz jeszcze na historie powyżej: każda z tych osób bała się i wątpiła, lecz mimo to zrobiła ten pierwszy krok. Ty również możesz.

Jeśli nadal masz wątpliwości, zachęcam Cię: porozmawiaj ze specjalistą. Może to być terapeuta uzależnień, lekarz psychiatra lub nawet telefon zaufania. Dowiedz się, jakie są możliwości leczenia – od terapii indywidualnej, przez grupy wsparcia, po mityngi AA/NA. Skorzystaj z istniejących instytucji i programów pomocy (np. poradnie leczenia uzależnień, ośrodki stacjonarne, grupy samopomocowe). Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) czy telefony zaufania ds. uzależnień to dobre miejsca, by zaczerpnąć informacji o dostępnej pomocy.

Na koniec chcę, byś zapamiętał jedno: zasługujesz na życie wolne od nałogu. Niezależnie od tego, co mówi Ci Twój wewnętrzny krytyk czy nawet niektórzy ludzie z otoczenia – masz prawo walczyć o siebie i swoją przyszłość. Każdy dzień bez alkoholu, narkotyku czy innej substancji to Twój sukces, krok po kroku budujący nowe życie. A jeśli potkniesz się po drodze? Podnieś się i idź dalej – nigdy nie jest za późno, by spróbować jeszcze raz.

Nigdy nie jest za późno na zmianę. Nigdy nie jest za późno na terapię uzależnień. Twoja historia wciąż się pisze – spraw, by kolejne jej rozdziały były pełne nadziei, zdrowia i wolności.