Jak zrozumieć uzależnienie? Trzy mechanizmy, które trzymają nas w pułapce

Wstęp: Dlaczego uzależnienie to więcej niż nałóg?

Uzależnienie to coś więcej niż przyzwyczajenie do używek czy zachowań. To sieć psychologicznych mechanizmów, które wciągają nas coraz głębiej, blokując drogę do wolności. Możemy myśleć: „W każdej chwili mogę przestać” albo „To tylko chwilowe”, ale często nie zdajemy sobie sprawy, że te myśli są częścią problemu.

W tym artykule opowiemy o trzech głównych mechanizmach uzależnienia: iluzji i zaprzeczeniach, nałogowym regulowaniu uczuć oraz rozdwojeniu Ja. Każdy z nich pełni swoją rolę, by utrzymać uzależnienie, ale zrozumienie ich to pierwszy krok do uwolnienia się.

1. Iluzje i zaprzeczenia – kiedy patrzymy przez brudną szybę

„To tylko jedno piwo, nic wielkiego.”

„Zasługuję na chwilę relaksu, stres to moja wymówka.”

„Nie jestem uzależniony, mogę przestać, kiedy chcę.”

To typowe myśli osób, które znajdują się pod wpływem mechanizmu iluzji i zaprzeczeń. Wyobraź sobie, że patrzysz przez brudną szybę samochodu. Obraz jest zamglony i zniekształcony, ale wciąż jedziesz dalej, bo wydaje Ci się, że coś tam widać. Tak działają iluzje – tworzą fałszywy obraz rzeczywistości.

Zaprzeczenia idą jeszcze dalej – to ignorowanie ostrzeżeń, które dają bliscy, otoczenie, a nawet własne ciało. Możesz słyszeć: „Pomyśl o swoim zdrowiu”, ale zamiast zastanowić się, odpowiadasz: „Nic mi nie jest, przesadzają.”

Jak to wygląda w życiu?

🔹 Ktoś mówi: „Nie jestem alkoholikiem, bo piję tylko w weekendy.”

🔹 Inny twierdzi: „Przecież w pracy wszystko działa, więc nie mam problemu.”

🔹 Kolejna osoba przekonuje: „To przez stres, każdy by tak robił.”

Jakie są skutki iluzji i zaprzeczeń?

🔸 Zniszczone relacje: Ile razy można mówić: „Tym razem się zmienię”? Bliscy tracą zaufanie.

🔸 Brak odpowiedzialności: „To wina szefa, rodziny, pogody” – iluzje pomagają unikać przyjęcia odpowiedzialności za swoje życie.

🔸 Pogłębianie problemu: Mechanizm sprawia, że ignorujesz realne konsekwencje – zdrowotne, finansowe czy emocjonalne.

Jak przełamać iluzje i zaprzeczenia?

1. Zrób listę wymówek: Wypisz swoje typowe usprawiedliwienia. Następnie zastanów się: „Czy to naprawdę prawda?”

2. Rozmawiaj z bliskimi: Powiedz im, że chcesz usłyszeć ich punkt widzenia, nawet jeśli jest trudny do zaakceptowania.

3. Skorzystaj z pomocy terapeuty: W naszym ośrodku pomagamy spojrzeć na sytuację z nowej perspektywy – bez oceny, ale z troską.

W celu rozwinięcia sprawdź zasoby Fundacji Praesterno.

2. Nałogowe regulowanie uczuć – emocje na autopilocie

„Nie piję, ale teraz ciągle jem słodycze.”

„Nie gram w gry, ale nie mogę przestać scrollować telefonu.”

„Rzuciłem alkohol, ale teraz pracuję po 12 godzin dziennie.”

To mechanizm nałogowego regulowania uczuć, który zamienia jedno uzależnienie na inne. Wyobraź sobie, że masz dziurę w dachu, przez którą wpada deszcz. Zamiast naprawić dach, ustawiasz wiadra. Woda chwilowo nie zalewa podłogi, ale problem nie znika – dziura zostaje.

Dlaczego to robimy?

Emocje są jak fala – pojawiają się i odchodzą. Ale osoby uzależnione często boją się, że emocje je przytłoczą. Dlatego szukają szybkich „wiader” – kompulsywnych zachowań, które chwilowo łagodzą napięcie.

🔸 Stres? Pracuję więcej.

🔸 Smutek? Oglądam serial.

🔸 Nuda? Idę na zakupy online.

Jakie są skutki?

🔹 Narastające napięcie: Emocje nie znikają, a tłumienie ich prowadzi do większych wybuchów.

🔹 Zmęczenie psychiczne: Ciągłe uciekanie przed emocjami wykańcza.

🔹 Kolejne uzależnienia: Zamienniki często stają się nowymi pułapkami.

Jak zdrowo regulować emocje?

1. Nazwij emocje: Zatrzymaj się i zapytaj siebie: „Co teraz czuję? Dlaczego?”

2. Zaproś aktywność fizyczną: Spacer, joga, taniec – pomogą rozładować napięcie.

3. Praktykuj uważność: Zamiast od razu reagować, spróbuj chwilę pomyśleć, jak chcesz odpowiedzieć na swoje emocje.

3. Rozproszenie i rozdwojenie Ja – życie w dwóch światach

„W pracy jestem liderem, a w domu… nie wiem, kim jestem.”

„Rodzinie mówię, że rzuciłem nałóg, ale po cichu planuję kolejny raz.”

Mechanizm rozdwojenia Ja polega na funkcjonowaniu w dwóch światach. Osoba uzależniona tworzy dwie wersje siebie:

• Zewnętrzne Ja: Uśmiechnięta twarz, dobre intencje, deklaracje zmian.

• Wewnętrzne Ja: Smutek, wstyd, potrzeba ulgi, które pozostają ukryte.

Jak to wygląda w życiu?

🔹 Ktoś w pracy jest duszą towarzystwa, ale w samotności płacze.

🔹 Rodzina słyszy deklaracje typu: „Jestem czysty”, ale wieczorem osoba planuje kolejne „ostatnie raz”.

🔹 Bliscy czują, że coś jest nie tak, ale nie wiedzą, jak dotrzeć do prawdziwego Ja.

Jakie są skutki?

🔸 Zmęczenie emocjonalne: Ciągłe udawanie wymaga ogromnego wysiłku.

🔸 Poczucie osamotnienia: Osoba uzależniona czuje, że nikt jej nie rozumie.

🔸 Problemy z samooceną: Rozdwojenie pogłębia brak akceptacji dla samego siebie.

Jak połączyć swoje Ja?

1. Przyznaj się do emocji: Powiedz głośno: „Mam problem.” To pierwszy krok ku autentyczności.

2. Zbuduj zaufanie: Znajdź jedną osobę, której możesz zaufać i opowiedzieć swoją prawdę.

3. Praktykuj szczerość: Zacznij od małych kroków, np. wyrażania swoich uczuć w codziennych sytuacjach.

Podsumowanie: Mechanizmy uzależnienia – czy da się je pokonać?

Mechanizmy iluzji i zaprzeczeń, nałogowego regulowania uczuć oraz rozdwojenia Ja to filary, które trzymają nas w pułapce uzależnienia. Ale zrozumienie ich to pierwszy krok do zmiany.

Uzależnienie nie musi być wyrokiem. To proces, który wymaga wsparcia, cierpliwości i odwagi. Jeśli chcesz wiedzieć więcej, zajrzyj do naszego artykułu Jak przetrwać trudne momenty w trzeźwości: praktyczne strategie radzenia sobie lub skorzystaj z pomocy naszych specjalistów.

Masz prawo do spokoju i prawdy o sobie. Zacznij od małych kroków.